Een magisch schrijfmoment.

Tien jaar geleden verscheen mijn eerste roman ‘De jongens van het Glaspaleis', een wonderlijk verhaal over de bizarre jeugd van drie jongens met totaal verschillende karakters. En toch hangen ze aan elkaar ‘als natte löss’. Jote, Nate en Miele. Ach, misschien waren het wel drie uitsplitsingen van mezelf: Jote, de intellectueel, Nate, de creatieveling en Miele…. ja, Miele, wie ben jíj eigenlijk?  De aandoenlijkste, meest compromisloze, de kwetsbaarste, de asociaalste ook. Of degene die ik misschien had willen zijn?

   

Ze groeien na de oorlog op in een Zuid Limburgs dorpje. Hun vader, verkoper in het Glaspaleis van Schunck, overlijdt plotseling en dan oordeelt de familie dat mamma niet geschikt is om die drie batteraven op te voeden. Ooms en tantes zetten zich rond de tafel en binnen het uur zijn de jongens verdeeld over de familie.

Zo groeien de broertjes op, vervroegd verweesd en los van elkaar. Maar later, na de dood van hun moeder, gaan ze weer in het ouderlijk huis wonen. Nee, natte klei laat niet zomaar los. Ze noemen hun huis Eden en de tuin paradijs.

Ze slapen in één bed. Miele ligt in het midden, maar dat is niet altijd zo geweest. Hij blijft altijd tot heel laat televisie kijken en kruipt dan tussen hen. Als ze vragen hoe het was geweest, zegt hij: “Rustig maar, er is niets veranderd.” Jote is te bang om te dromen. Nate kan moeilijk in slaap komen van de tsunami’s in zijn hoofd. Miele droomt niets en in zijn hoofd lijkt het nooit te stormen. Jote en Nate staan ’s morgens als eersten op, Jote stapte aan de linkerkant uit bed, Nate aan de rechterkant. Miele slaapt verder. Zo was Eden in die dagen. Een hol waar drie verweesde welpen tegen elkaar kropen om kou te weren.

Maar juist daar moeten ze zichzelf opnieuw gaan uitvinden. En dat doen ze op geheel eigen wijze en wel buiten het ouderlijk huis.

Ik zal niet licht vergeten hoe ik deze mengeling van fantasie en waarheid heb geschreven. De ingrediënten lagen al een tijdje te wachten: van Marlies kende ik het verhaal over drie mannen Jote, Nate en Miele (hun échte namen), die hun hele leven in het ouderlijk huis waren blijven wonen. En van vriendin Mathilde hoorde ik wat haar moeder was overkomen toen ze samen met broers en zussen door de familie waren verdeeld. Want die vond dat hun moeder geen kinderen kon opvoeden.

Het creatieve vuur ontvlamde op de dag dat er bij ons thuis een dode merel voor de schuur lag. De tweede in een week. Terwijl ik het beestje begroef, stelde ik me voor hoe de drie broers ieder verschillend met dit lijkje zouden omgaan. Ik ging naar binnen en begon te schrijven en dat schrijven hield niet op. Wekenlang, haast in één adem kwam het ene hoofdstuk na het andere, een roes, niet gehinderd door reflexie, structuurdwang of vertelschema’s. Het was puur intuïtieve inspiratie. En toen ik een maand later stopte en nalas wat ik allemaal bij elkaar had gefabriceerd, begon ik pas na te denken over waar dat verhaal heen moest. Maar toen was driekwart al geschreven.

Als een boek van mij uitkomt, lees ik het nooit opnieuw. Dat doe ik pas jaren later. Dan kan ik met de ogen van de buitenstaander lezen. Zo ook de jongens. Nu, tien jaar later, ben ik er weer in begonnen. En er valt me iets op. Iets magisch. Als lezer denk je wellicht dat een schrijver alle verbanden en verwijzingen in zijn verhaal bewust aanbrengt. Maar dat is helemaal niet zo. Merk ik nu tien jaar later weer eens. 

Een voorbeeld.

In het verhaal is Jote, de oudste, de intellectuele, terechtgekomen in een verder kinderloos gezin van een ingenieur van de Staatsmijnen, die zijn aangenomen zoon wil klaarstomen voor een wetenschappelijke carrière. Zijn voorwaardelijke liefde botst met de behoeften van het jungske, dat bij zo’n ‘vader’ zijn gevoelsleven niet ten volle kan ontwikkelen. Tijdens een wandeling op een hemelsblauwe voorjaarsochtend met ‘oom Vic’ ziet hij een paard alleen in de wei staan.

"Kunnen paarden huilen?"

Op het moment dat Jote de vraag stelt, weet hij het antwoord. ‘

Nee’, zegt oom Vic. Jote ziet het vonkje ergernis in zijn ogen. 

Domme vraag. In het vervolg beter nadenken. Toch geen zes meer.

Wat is de neus van een paard zacht. Wat zijn de droeve ogen mooi. Wat laat het zich graag strelen, hier in dit hoekje van de wei die is afgezet met prikkeldraad. Jote klakte met zijn tong en kijk: het kwam meteen aanlopen, steeds sneller, op het laatst in draf. 

‘Eigenlijk hoort het niet om een paard uit de kudde te halen en alléén in de wei of op stal te zetten’, zegt oom Vic. ‘Een paard is een kuddedier. Ze kunnen niet zonder elkaar. Zo’n dier is ontheemd, het gaat rare dingen doen. Bijten, knagen, trappen.' 

“Ja. Dat kan ik aan de ogen zien.”

‘Aan de ogen zien?’

“Hij kijkt zo zielig.”

‘Zielig?’

“Omdat hij alleen is.”

‘Mm. Dit is heel interessant. Jij zegt dat dit paard zielig kijkt. Maar waarom zeg je dat? Omdat je dat wílt zien. Mensen zien graag wat ze wíllen zien. Dat is alleen maar emotie, alleen maar gevoel. Op dat verschijnsel moet je heel attent zijn, jongen. Je moet altijd proberen nuchter en objectief naar de feiten te kijken. Afstand houden, kijken, vergelijken en herhalen, zegt de wetenschap. Als ik tien foto’s maak van de ogen van tien paarden, denk jij dan dat jij kunt zien welk paard verdriet heeft omdat het alléén is en welk paard in een kudde leeft?’

“Ik wél.”

Ik weet zeker dat ik de parallel tussen het ontheemde, van de kudde losgehaalde paard, waarmee het jongetje zich zo identificeert, en de drie ontheemde jongens die uit elkaar zijn gehaald, niet bewust in het verhaal heb geschreven. En het is zo mooi! Mijn hersens dicteerden mij verbanden, los van mijn bewuste wil. Waarschijnlijk door mijn intensieve, wekenlange concentratie op de binnenwereld van de jongens en hun situatie, neemt iets in mij het over en lijkt het alsof niet ik, maar ‘iets anders’ in mij dicteert wat er op papier moet komen te staan. ‘De jongens hebben het van me overgenomen, de personages gaan hun eigen gang. En ik ben hun klerk geworden.' Die nu, tien jaar later, dit fragment terugleest en concludeert: dat had ‘ik zelf’, met mijn bewuste ik, niet beter kunnen doen. Maar ja, wie of wat is: ‘ik zelf’? 

Wat gebeurt er op zo’n moment toch allemaal in dat koppie? Het is niet aan mij om licht te werpen op die razend-complexe hersenstructuur met die talloze elektrische verbanden die maar informatie blijven doorgeven en verknopen Maar het resultaat van al die uitwisselingen is soms magisch. Dat magische in een schrijfproces, dat is een van de dingen, die ik zal missen als ik dood ben. Tenzij me daarna ook nog de nodige magische verrassingen staan te wachten. Wie weet? Ik houd u op de hoogte!

(De roman is intussen uitverkocht. Via mij zijn nog een tiental exemplaren beschikbaar).

                                                        Een klein wonder?

Ja, het is een klein wonder: een toevallig gesprekje met een neef van vijf jaar geleden mondt uiteindelijk uit in een ... ja, hoe moet je het noemen? Een toneelstuk met muziek? Een gesproken muzikale voordracht? Een Sprechgesang? Bestempel het zoals je wilt, maar in ieder geval zaten onlangs in de Heerlense Boekhandel van de Velden-van Dam bijna 70 mensen, op elkaar gepropt in de bloedhitte muisstil te luisteren naar een verhaal 'dat met woorden verteld en met noten verklankt werd'. 

Nou, dat klinkt indrukwekkend en je stelt je er wellicht iets bij voor waarbij van alles uit de kast is gehaald aan licht- en geluidseffecten, subtiele of flitsende achtergrondbeelden en weet ik wat allemaal. 

Maar niets van dat alles. Een simpel, wat wankel podiumpje, een verteller, een klarinettiste en een  altviolist. Dat was het en daar moest de luisteraar het maar mee doen. 

Een uur lang alleen maar luisteren naar een verteller die een verhaal voorleest en twee musici die noten verklanken die bepaald niet makkelijk in het gehoor, laat staan voor de hand liggen... is dat nog wel van deze tijd? 

Ja, het is inderdaad een klein wonder om vanaf dat podiumpje die gezichten te zien, de meeste in stille concentratie opkijkend naar mij, de verteller van een tragisch verhaal over dat jongetje van vier jaar, dat honderd jaar geleden binnen een jaar eerst zijn moeder en toen zijn vader verloor en als weeskind ondergebracht werd in Duitse zusters- en broederkloosters. En die bijna elf jaar lang daar zo weinig liefde kreeg dat dat trauma generaties later nog doorwerkt. 

Wat ging er in dat jongetje om, wie was Huubke als kind en wie was Hub later als vader? Je probeert het als schrijver met woorden te grijpen en je komt best een heel eind als je die woorden onder een haast elektrische spanning zet, als je associeert, springerig en schijnbaar chaotisch durft te zijn, zoals het misschien in Huubkes kop ook heeft rondgespookt. En als je de woorden inkleurt met Limburgse taaleigenheid die een bepaald bewustzijn verraadt. 

En wat die woorden niet kunnen uitdrukken, daar weet de muziek wél te raken. Voor een schrijver is dat jaloersmakend. Maar... het is in dit geval ook vreemd.  Muziek die in de oren van de meeste toehoorders in eerste instantie 'raar' klinkt, schurend, chaotisch en dan weer stil en melancholisch. Nooit gemakzuchtig of uit op goedkoop effect, maar altijd origineel en eigen. En dat die muziek dan gaandeweg wordt omarmd door de luisteraars, die na afloop bekennen 'dat ze eigenlijk niks hebben met die moderne muziek', maar dat ze gaandeweg Arno's noten hebben omarmd?

Na afloop bekent Paulien, de klarinettiste, dat ze het best moeilijk vindt om na afloop applaus te krijgen voor dit gruwelijke verhaal. Maar dat een toehoorder haar had tegengesproken:

'Je ontvangt dat applaus niet voor het gruwelijke verhaal, maar voor de manier waarop jullie het voor het voetlicht hebben gebracht: met de kracht van het woord en de muziek en de manier van presenteren, eenvoudig, zonder afleiding'.

Ja, best een klein wonder! Vol vertrouwen óp naar de voorstellingen die volgen dus! Die zijn te vinden op www.huubkesvlucht.nl. 

Daar vind je ook meer achtergronden van het verhaal.

Foto's: Luc Lodder, Cultura Nova.

                                                      Een verzwegen familieverhaal.

Ik heb weer wat literairs bedacht. Geen boek dit keer, maar een luisterverhaal. Een muzikaal luisterverhaal zelfs. Ik heb het samen met mijn neef gemaakt, de componist Arno Dieteren.

Het is gebaseerd op heftige feiten die zich in onze familie hebben afgespeeld en nondedju, we hadden er nog nooit van gehoord! Het werd verzwegen, waarschijnlijk uit schaamte.

Stel je voor: je heet Huubke, je bent vier jaar en je huis brandt af. Mamma, zwanger van haar achtste kindje, vlucht de trap af, valt en overlijdt aan haar verwondingen, samen met haar ongeboren kind. Jij blijft achter met pappa en zes andere kinderen. Maar pappa kan het leven niet meer aan en pleegt zelfmoord.

Stel je voor dat jij dan je hele kindertijd moet doorbrengen in kloosters met strenge Duitse nonnen in Sittard en gefrustreerde Franciscanenbroeders in Bleijerheide.

Maar dat er op de stadsschool gelukkig een meester is, die af en toe, speciaal voor jou, op zijn viool speelt. En dat je dan wordt opgetild en vliegt en vlucht naar een andere dimensie.

En die viool, die gaat nog een dramatische rol spelen in je leven. Want later krijg je een dochter, die prachtig viool speelt. Maar als ze op het punt staat om aan het Conservatorium af te studeren, gebeurt er iets onvoorstelbaars.

Dit is allemaal écht gebeurd. De brand vond plaats in 1924 in het Limburgse dorpje Douvergenhout. Veertig jaar later vertelde Hub in een interview hoe hij als jongetje lijdzaam een traumatiserend kloosterbewind onderging, dat tientallen jaren later zijn tol zou eisen.

Huubkes vlucht, een verzwegen familieverhaal, zo heet dit literaire én muzikale Gesamtkunstwerk in geheel eigen stijl. Over een paar weken verschijnt het en dan kun je het voor luttele euro's downloaden. Informatie volgt nog.

We gaan ook presentaties en opvoeringen geven waarbij we fragmenten óf het hele verhaal opvoeren met livemuziek. In Limburg natuurlijk, maar ook daarbuiten.

https://huubkesvlucht.nl/

Op deze website kun je lezen over de historische achtergronden en de plaatsen en data van optredens die al zijn vastgelegd. En je kunt het luisterverhaal ook bestellen. (€ 6).